Tư duy phản biện là kỹ năng có thể giúp chúng ta hình thành nên quan điểm riêng của bản thân một cách tốt nhất. Kỹ năng này cũng sẽ giúp ích rất nhiều trong việc cải thiện và phát triển các kỹ năng mềm khác. Hãy cùng iSchool khám phá thêm những thông tin bổ ích về tư duy phản biện qua bài viết dưới đây.

>> Tham khảo thêm:

Tư duy phản biện là gì?

Tư duy phản biện hay còn gọi là Critical Thinking là kỹ năng xem xét, phân tích, đánh giá những giả thiết, giả định từ đó hình thành các cách nghĩ và đưa ra quan điểm đúng đắn khi đứng trước vấn đề nào đó. Nói cách khác, kỹ năng tư duy phản biện là kỹ năng nêu ra quan điểm trước một vấn đề nào đó và cho rằng quan điểm ấy là đúng đắn, hợp lý có tính nhất quán và logic. Chính vì vậy, kỹ năng tư duy phản biện đặc biệt quan trọng trong đời sống vì nó được phân chia theo các cấp bậc khác nhau và mang lại nhiều ý nghĩa trong cuộc sống ngày nay.

Tư duy phản biện (Critical Thinking) là gì?

Kỹ năng tư duy phản biện đặc biệt quan trọng trong đời sống

Các loại tư duy phản biện phổ biến

Tư duy phản biện tự điều chỉnh

Mỗi khi chúng ta muốn đánh giá một vấn đề nào đó, bản thân đều sẽ có những ý kiến chủ quan. Những ý kiến ấy có thể đúng, hoặc sai tuy nhiên muốn làm được việc ấy thì cần phải có tư duy phản biện tự điều chỉnh. Như vậy, tư duy phản biện tự điều chỉnh là quá trình mà bản thân cần phải đấu tranh với các ý kiến của riêng mình trong nội tâm. Người có loại tư duy này phải tự nhận thấy đâu là ý kiến hợp lý và phù hợp nhất thông qua việc xem xét và đánh giá trên nhiều góc độ so sánh khác nhau. Từ đó tự hoàn thiện và rút ra những kết luận hoàn chỉnh nhất.

Tư duy phản biện ngoại cảnh

Không như tư duy phản biện điều chỉnh, tư duy phản biện ngoại cảnh được hình thành để giải quyết các vấn đề môi trường. Cụ thể, trong một cộng đồng, từng cá thể sẽ có nhiều kiểu tư duy và quan điểm khác nhau. Do đó, các ý kiến, quan điểm cũng sẽ lệch nhau và đôi khi sẽ chệch đi so với chân lý. Vậy sau khi nhiều người đưa ra những ý kiến cá nhân dựa trên các thông tin khách quan có được từ nhiều nguồn khác nhau, mỗi người sẽ cùng nhau nhìn nhận, đánh giá và phản biện nhằm đi đến kết luận đúng đắn nhất cho vấn đề đó. Bên cạnh đó, dựa trên tư duy của mỗi người mà họ còn có thể tranh luận để bác bỏ những tư duy nào mình chưa hoàn toàn đồng thuận.

Các loại tư duy phản biện phổ biến

Các loại tư duy phản biện phổ biến (Nguồn: Sưu tầm)

6 cấp độ quan trọng của tư duy phản biện

Cấp độ 1 – The Unreflective Thinker

Tư duy phản biện ở cấp độ 1 thường được hiểu là không tồn tại. Một người sẽ không phản ánh được những suy nghĩ của bản thân mà chỉ hành động theo ý kiến của người khác. Họ dễ bốc đồng và thiếu các kỹ năng thiết yếu để có thể phân tích những suy nghĩ của bản thân. Những người đang ở mức độ này sẽ không nhận ra được các vấn đề mà bản thân chưa biết vì họ không vận dụng các tiêu chuẩn về suy nghĩ, ví dụ như độ chính xác, tính logic của vấn đề,…

Cấp độ 2 – The Challenged Thinker

Đây là cấp độ mà người học nhận thức rõ nét về sự quan trọng của kỹ năng tư duy phản biện. Đồng thời, người học sẽ nhận ra những sai sót của bản thân. Từ đó, họ có ý thức để khắc phục các vấn đề thông qua việc đưa ra những quan điểm, suy nghĩ, góc nhìn khách quan nhưng vẫn còn chưa thực sự tập trung. Chính vì vậy, ở cấp độ này người học sẽ có thể ngộ nhận mình sâu sắc, thông minh hơn người khác. Điều này sẽ có thể làm cho việc cố gắng rèn luyện để chinh phục những mức độ tiếp theo khó khăn hơn.

Cấp độ 3 – The Beginning Thinker

Người ở cấp độ này đã có thể chủ động kiểm soát các hành vi, suy nghĩ của mình trong các lĩnh vực lớn hơn mức độ 2. Họ đã có thể xác định được những điểm mù hay hạn chế trong suy nghĩ của bản thân, từ đó tìm kiếm phương pháp khắc phục. Ngoài ra, các tiêu chuẩn bên trong của người học có tư duy phản biện ở cấp độ 3 đã bắt đầu phát triển cao hơn. Họ có sự logic, rõ ràng, chính xác về cảm xúc và vai trò của mình, từ đó phản ứng với những lời đánh giá, chỉ trích nhanh chóng hơn.

Cấp độ 4 – The Practical Thinker

Người học sẽ dễ dàng nhận ra những sai sót của mình và tự phát triển các kỹ năng thiết yếu để xử lý vấn đề khi đạt đến cấp độ tư duy phản biện 4. Người học ở mức độ này sẽ có kế hoạch phát triển bài bản, phương pháp thực hành khoa học để trau dồi, nâng cấp và kiểm soát tốt hơn.

Cấp độ 5 – The Advanced Thinker

Việc đánh giá vấn đề trong cuộc sống dường như trở thành thói quen hàng ngày đối với người có tư duy phản biện đạt đến cấp độ 5 – The Advanced Thinker. Họ thường nhận ra được những định kiến trong suy nghĩ, hiểu biết của bản thân và từ những nhận định của người khác. Ở cấp độ này, người học sẽ luôn nghiêm khắc trong quá trình tự phê bình, đồng thời có ý thức sâu sắc về việc cải thiện bản thân thông qua các kế hoạch rèn luyện khoa học, bài bản.

Cấp độ 6 – The Master Thinker

Khả năng phản biện của người có tư duy phản biện đạt cấp độ 6 gần như đã trở thành phản xạ. Người học ở cấp độ này sở hữu hệ thống tư duy bậc thầy trong nắm bắt và kiểm soát tuyệt đối để xử lý thông tin và đưa ra những quyết định thích hợp nhất.

6 cấp độ của tư duy phản biện

Các cấp độ quan trọng của tư duy phản biện (Nguồn: Sưu tầm)

Tư duy phản biện có tầm quan trọng như thế nào trong học tập và cuộc sống?

Kỹ năng tư duy phản biện đóng vai trò rất quan trọng trong cả việc học tập lẫn cuộc sống. Cụ thể, kỹ năng này sẽ giúp chúng ta:

  • Thúc đẩy được khả năng phát triển toàn diện: Người có khả năng tư duy phản biện có thể đoán được trước các hệ quả từ những điều họ hiểu và học cách vận dụng điều đó vào giải quyết vấn đề. Đồng thời, người có tư duy phản biện cũng không ngừng tìm kiếm các nguồn tài liệu tham khảo nhằm tăng cường nhận thức của bản thân đối với vấn đề đó. Điều này giúp nâng cao nhiều kỹ năng cho bản thân hơn trong việc học tập và công việc.
  • Giúp liên kết các quan điểm theo hướng logic nhất: Người có tư duy phản biện thông thường sẽ có khả năng đưa ra lập luận, phân tích, phát triển và chứng minh những lập luận đúng sai nhanh, chính xác. Vì vậy, họ có thể nhanh chóng thay đổi môi trường sống và được đánh giá cao về năng lực của chính mình.
  • Giải quyết các vấn đề rất hệ thống và hiệu quả: Người có tư duy phản biện sẽ đưa ra cách xử lý mọi vấn đề một cách khoa học. Họ có khả năng nhận thức vấn đề rất rõ ràng, đầy đủ và chính xác. Từ đó họ có thể so sánh, đối chiếu nhằm lựa chọn được phương án, giải pháp hợp lý và khả thi nhất.
Vai trò của tư duy phản biện đối với học sinh

Kỹ năng tư duy phản biện đóng vai trò rất quan trọng trong cả việc học tập lẫn cuộc sống

Đặc điểm của người có tư duy phản biện

Thông thường, những người có tư duy phản biện sẽ tồn tại những khả năng:

  • Hiểu rõ các liên kết logic giữa các luận điểm
  • Nhận dạng, phân tích và đánh giá các luận cứ liên quan
  • Tìm thấy những sự không thống nhất và lỗi sai nghiêm trọng trong cách diễn đạt
  • Giải quyết vấn đề theo một trình tự hệ thống
  • Nhận dạng được những vấn đề cần thiết và tầm quan trọng của mỗi vấn đề
  • Xem xét và đánh giá chuẩn xác cách thức lập luận của người khác

Chúng ta không nên nhầm lẫn kỹ năng tư duy phản biện với việc muốn công kích hoặc phê phán người khác. Vấn đề về kỹ năng tư duy phản biện không được dùng để phơi bày sự thiếu sót và sai lầm khi lập luận, nhưng kỹ năng này có vai trò then chốt trong việc hình thành nên các quyết định sáng suốt và mang tính chiến lược, từ đó có thể giúp chúng ta nâng cao được hiệu quả xử lý và giải quyết các vấn đề.

các đặc điểm của người có tư duy phản biện

Người có tư duy phản biện sẽ có rất nhiều khả năng đặc biệt

Các kỹ năng cần rèn luyện để phát triển tư duy phản biện

Kỹ năng quan sát

Không chỉ đơn thuần là nhìn hay thấy sự việc, kỹ năng quan sát còn là sự phân tích tình và xem xét tình huống, hiện tượng xung quanh, từ đó có thể đưa ra đánh giá và kết luận khách quan nhất.  Đặc điểm của người có tư duy phản biện tốt là khả năng đưa ra lập luận thuyết phục và logic thông qua các dẫn chứng thực tế, đồng thời có thể chỉ ra điểm bất thường trong vấn đề. Và vận dụng khả năng quan sát hiệu quả sẽ là chìa khoá để bạn phát hiện ra những bằng chứng cụ thể đó.

>> Xem thêm:

Kỹ năng phân tích

Trước một vấn đề tổng thể hay trừu tượng, sử dụng kỹ năng phân tích giúp bạn phân tách vấn đề đó thành các phần nhỏ hơn để hiểu rõ được bản chất, gốc rễ của từng nguồn thông tin liên quan. Điều này có tác động tích cực vào phát triển tư duy phản biện bởi trước mỗi vấn đề quan trọng, bạn có thể bình tĩnh đánh giá độ chính xác của nguồn dữ liệu và đưa ra phán đoán sáng suốt, chắt lọc thông tin đúng sai một cách chính xác nhất.

Kỹ năng suy luận

Trước khi đi đến kết luận hoàn chỉnh cuối cùng của một vấn đề cần phải trải quá trình suy luận logic xuyên suốt quá trình. Trong tư duy phản biện, kỹ năng suy luận là nhân tố quan trọng hàng đầu giúp đưa ra nhận định đúng đắn, đồng thời hỗ trợ việc bạn có thể trình bày quan điểm và hành động nhất quán một cách hiệu quả.

>> Tìm hiểu thêm:

Kỹ năng đàm phán

Kỹ năng đàm phán thường giải quyết xung đột hiệu quả và hướng tới một kết quả chung tối ưu nhưng vẫn đảm bảo hòa hợp với những quan điểm cá nhân.  Để phát huy năng lực đàm phán cần chủ động xem xét và đánh giá tính hiệu quả các phương án khác nhau của mỗi bên rồi tổng hợp để đưa ra lựa chọn có thể đáp ứng được nhu cầu chung. Thông qua quá trình trên cũng góp phần nâng cao đáng kể khả năng tư duy phản biện của từng người.

>> Tham khảo thêm: Kỹ năng thuyết trình là gì?

Kỹ năng giải quyết vấn đề

Kỹ năng giải quyết vấn đề cần sự sáng tạo, quyết đoán, dự đoán được rủi ro,..từ đó giúp bạn tiếp cận và xử lý các vấn đề dù lớn hay nhỏ đều triệt để từ gốc rễ, có cấu trúc, hệ thống với hiệu suất cao.  Bằng cách đánh giá những ưu và nhược điểm của các phương án khác nhau, kỹ năng này sẽ giúp bạn đưa ra quyết định đúng đắn nhất. Do đó, đây là một yếu tố thiết yếu trong việc phát triển tư duy phản biện.

Cách rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện nhanh

Từ những thông tin trên, chúng ta có thể thấy rằng tư duy phản biện là kỹ năng vô cùng quan trọng và thật sự cần thiết. Hình thành kỹ năng này cho bé từ nhỏ có thể giúp bé yêu phát triển bản thân một cách hoàn thiện nhất. Để rèn luyện tư duy phản biện cho trẻ hiệu quả, bố mẹ cần phải lựa chọn những phương pháp giáo dục hiệu quả để giúp bé:

  • Trau dồi các kiến thức qua từng ngày
  • Dạy cho bé có một tầm nhìn khách quan với mọi vấn đề
  • Tập cho bé thói quen tự đặt câu hỏi dưới nhiều góc độ

Bên cạnh đó, các bậc phụ huynh cũng có thể sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với các cách dạy con thông minh để hướng dẫn bé cách lập luận logic hơn khi giải quyết vấn đề. Điều này không chỉ giúp bé phát triển tư duy phản biện hiệu quả mà còn có thể kích thích sự phát triển các loại trí thông minh vốn có của bé.

cách giúp trẻ rèn luyện tự duy phản biện hiệu quả

Tư duy phản biện có thể giúp bé yêu phát triển bản thân một cách hoàn thiện

Những cuốn sách hay giúp người học rèn luyện tư duy phản biện

Tư duy phản biện hoàn toàn có thể rèn luyện được. Dưới đây là một vài cuốn sách nói về tư duy phản biện mà bố mẹ có thể cho bé đọc:

  • Tư duy phản biện – Zoe Mckey
  • Kỹ năng tư duy phản biện của người Nhật – Kanagawa Akinori
  • Tư duy nhanh và chậm – Daniel Kahneman

Có thể thấy rằng, tư duy phản biện là kỹ năng tuyệt vời giúp trẻ tạo ra được những bước ngoặt lớn trong cuộc sống cũng như học tập. Thông qua bài viết trên, hy vọng quý phụ huynh có thể thành công trong việc hướng dẫn con mình rèn luyện tư duy phản biện một cách tốt nhất.

>> Có thể phụ huynh quan tâm:

Tags: tư duy toán học, tư duy tích cực, tư duy ngược, sách phát triển tư duy, phát triển tư duy cho trẻ, toán tư duy cho trẻ mầm non, toán tư duy cho bé 4 tuổi, toán tư duy cho trẻ 5 tuổi, học toán tư duy lớp 1

Facebook | Instagram | Youtube | Linkedin